President Poetin: A Miracle of God?

‘Virgin Mary, Mother of God, banish Poetin, banish Poetin

‘Virgin Mary, Mother of God, banish Poetin, banish Poetin, Virgin Mary, Mother of God, banish him, we pray thee!’¹ galmde het in maart 2012 door de Christus Verlosserskerk in Moskou. Pussy Riot, een Russische feministische protest punkrock band, werd na het spelen van het genoemde nummer ‘Punk Prayer’ gearresteerd voor vandalisme in georganiseerd verband, gemotiveerd door religieuze haat. Motief? Een vervaging van de scheiding tussen kerk en staat.

Sinds 2012 is het geweld tegen de LGBT-community in Rusland aanzienlijk gestegen. In 2014 was 22% van alle gepleegde haatmisdrijven tegen de LGBT-community gericht.2 Stigmatisering, geweld en haat tegen de LGBT-community blijft bovendien met verontrustende cijfers toenemen. Pussy Riot vecht ook voor LGBT-rights.3 De actie in de Christus Verlosserskerk stond onder andere symbool voor het gevecht voor gelijke rechten voor de LGBT-community in Rusland. In dit artikel bespreek ik de wissel- en samenwerking van recht en religie en hoe dit in de praktijk uitwerking kan hebben. Bij deze bespreking komen tevens een schetsing van de historische en politieke achtergrond aan bod.

Situatieschets

Welke ontwikkelingen gingen hieraan vooraf? Ten tijde van de Sovjet-Unie(1922-1991) was elke vorm van religie onderdrukt. Na dit tijdperk bleek deze poging tot bekering van de bevolking naar het atheïsme geen succes te zijn geweest.⁴ Rusland had na de val van de Sovjet-Unie dus iets nodig om in te geloven. Binnen de Russische bevolking heerste angst en er was grote behoefte aan moraal. De Russische Orthodoxe Kerk(hierna: ROK) heeft in Rusland altijd een hoofdrol gespeeld in het bijeenhouden van de bevolking. Voorafgaand aan, net als tijdens, de communistische tijd bleef de ROK de religie van de meerderheid in Rusland, alhoewel zij niet in het openbaar werd gepraktiseerd. Toen het communisme verdween had de ROK dus de kans om weer te herrijzen en daarmee uitgesproken – in plaats van in de schaduwen – een van de hoofdspelers binnen de maatschappij te worden.⁵ Het is echter pas sinds Patriarch Kirill van Moskou als hoofd van de ROK aangesteld is, dat er een  duidelijke verweving van kerk en staat plaatsvindt. Hij schroomt er namelijk niet van om een actieve rol op het politieke front aan te nemen.⁶ Hij doet regelmatig invloedrijke uitspraken over politiek gevoelige onderwerpen. Zo noemde hij de actie van Pussy Riot het werk van Satan,⁷ Poetin een ‘miracle of God’⁸ en vergeleek hij huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht met het nazisme.⁹

onderdrukt.’

Situatieschets

Welke ontwikkelingen gingen hieraan vooraf? Ten tijde van de Sovjet-Unie(1922-1991) was elke vorm van religie onderdrukt. Na dit tijdperk bleek deze poging tot bekering van de bevolking naar het atheïsme geen succes te zijn geweest.⁴ Rusland had na de val van de Sovjet-Unie dus iets nodig om in te geloven. Binnen de Russische bevolking heerste angst en er was grote behoefte aan moraal. De Russische Orthodoxe Kerk(hierna: ROK) heeft in Rusland altijd een hoofdrol gespeeld in het bijeenhouden van de bevolking. Voorafgaand aan, net als tijdens, de communistische tijd bleef de ROK de religie van de meerderheid in Rusland, alhoewel zij niet in het openbaar werd gepraktiseerd. Toen het communisme verdween had de ROK dus de kans om weer te herrijzen en daarmee uitgesproken – in plaats van in de schaduwen – een van de hoofdspelers binnen de maatschappij te worden.⁵ Het is echter pas sinds Patriarch Kirill van Moskou als hoofd van de ROK aangesteld is, dat er een  duidelijke verweving van kerk en staat plaatsvindt. Hij schroomt er namelijk niet van om een actieve rol op het politieke front aan te nemen.⁶ Hij doet regelmatig invloedrijke uitspraken over politiek gevoelige onderwerpen. Zo noemde hij de actie van Pussy Riot het werk van Satan,⁷ Poetin een ‘miracle of God’⁸ en vergeleek hij huwelijken tussen mensen van hetzelfde geslacht met het nazisme.⁹

Tijdens de verkiezingen voor Poetins derde presidentiële periode dreigden het percentages van mensen die op hem zouden gaan stemmen. Hij had een nieuwe impuls nodig om de Russische harten te winnen. Tijdens een van zijn toespraken in 2012 klaagde hij erover dat de Russische bevolking te weinig morele spirituele waarden had.¹⁰ De oplossing? Het creëren van één geldende moraal zodat voor iedere burger duidelijk is wat ‘het goede’ is. Poetin, net als 85% van de Russische bevolking, gaat naar de orthodoxe kerk. Op nationale religieuze feestdagen komen regelmatig beelden van Poetin in de kerk voorbij. Daarnaast is Patriarch Kirill vaak aanwezig bij belangrijke gebeurtenissen, zoals Poetin’s inauguratie.¹¹ De goedkeuring van de staat naar de ROK en vice versa wordt dus uitdrukkelijk aan het volk naar buiten gebracht. De Russische president heeft het ook over morele spirituele waarden en daarmee doelt hij op de waarden die volgens de ROK de ‘juiste’ zijn. Het is evident dat homoseksualiteit hier geen deel van uitmaakt. Door het zetten van ‘de moraal’ wist Poetin vele gelovigen te overtuigen voor hem te stemmen. Poetin kreeg tijdens de campagnes Patriarch Kirill’s steun en als de Patriarch iets goedkeurt, doet God dat ook.¹² Als braaf gelovige Rus is hier natuurlijk geen weerstand aan te bieden. Poetin won in 2012 de verkiezingen met – in vergelijking met voorgaande jaren een schrale – 63,6% van het totaal aantal stemmen.

De huidige status van de ROK is daarom voornamelijk een politieke constructie die gebaseerd is op nationalisme en autoritarisme, verscholen achter de orthodoxe religieuze geest en gevoed door angst binnen de samenleving. Door de façade van één nationale religie vindt een vergoddelijking van de staat plaats.¹³ De ROK is een van de meest respectabele instituties in Rusland en staat volgens vele gelovigen zelfs boven de politiek. De invloed die de ROK op de staat kan uitoefenen is daarmee enorm.¹⁴

De ROK is een van de meest respectabele instituties in Rusland en staat volgens vele gelovigen zelfs boven de politiek. De invloed die de ROK op de staat kan uitoefenen is daarmee enorm.

Nieuwe moraliteits-campagne

De hiervoor beschreven  nieuwe ‘moraliteits-campagne’ van het Kremlin focust zich op Rusland en haar traditionele waarden, verheft conservatisme en patriottisme en zet zich af tegen het ‘kwade Westen’.¹⁵ De normalisering van homoseksualiteit wordt geschetst als een van de grootste bedreigingen van de traditionele waarden van Rusland als een Orthodoxe en niet-Westerse beschaving.¹⁶ Poetin is een man van zijn woorden en de morele standaarden werden gezet. Als resultaat van zijn beloften werd in juni 2013 de Russian Gay Propaganda Law – op federaal niveau – aangenomen. De verzameling van dergelijke wetten op regionaal¹⁷ en federaal niveau zijn in de media beter bekend onder het mom van ‘anti-gay wetten’. Het doel van deze wetten is het voorkomen van propaganderen van homoseksualiteit en gender-variëteit onder minderjarigen. De wetten functioneren als een wapen ter bescherming van Rusland haar traditionele waarden. Ingevolge deze wet is het bijvoorbeeld strafbaar om met een regenboogvlag te zwaaien, of om banners te tonen met leuzen zoals ‘homosexuality is normal’.

Losse eindjes

De wet op federaal niveau – net zoals de regionale wetten – bevat nogal wat losse eindjes. In geen enkel van de wetten wordt duidelijk omschreven wat het begrip ‘propaganda’ precies inhoudt. Waar de grens ligt tussen het geven van informatie en het maken van propaganda is namelijk niet duidelijk omschreven. Volgens de woorden van de wet zijn alleen handelingen die gericht zijn op het populariseren van niet-traditionele seksuele relaties onder minderjarigen strafbaar. Hypothetisch kan een pride parade – weliswaar zonder vlaggen en banners – gehouden worden, mits de aanwezigheid van minderjarigen uitgesloten wordt.¹⁸ Dit is in praktijk echter vrijwel onmogelijk. De wet verbiedt uiteindelijk dus niet het ‘zijn’ van homoseksueel, maar wel het uiten van homoseksualiteit. De wet heeft in de woorden zelf dus geen betrekking op een individu, maar op een handeling. Homoseksualiteit is in Rusland op een dusdanige manier gestigmatiseerd dat het gezien wordt als een keuze van het betreffende individu en niet als een aangeboren factor. Dit leidt tot de algemeen heersende mening dat homoseksualiteit een bewuste keuze is die tegen ‘het goede’ in gaat zoals de ROK en de staat dat voorschrijven. Hierdoor groeit het onbegrip voor homoseksualiteit en gender diversiteit onder de bevolking. Alexei Muhkin, bekend Russisch politiek analist zegt hierover: ‘you could say that being gay in Russia is like living in a closet, a very big and comfortable closet’.

Rechtvaardiging?

Een wet van dergelijke aard is zonder rechtvaardiging natuurlijk incompleet. Deze ligt in de bescherming van de lichamelijke, spirituele en geestelijke gezondheid van minderjarigen. Door blootstelling aan ‘ongereguleerde’ informatie over seksualiteit en gender diversiteit kunnen deze namelijk beschadigd raken. In aanvulling daarop zijn de anti-gay wetten ontworpen om duidelijk te illustreren dat niet-traditionele seksuele relaties inferieur zijn aan traditionele relaties. De wetten dienen daarmee als middel om religieuze overtuigingen vast te leggen en eenheid te bereiken.¹⁹ Vorming van deze eenheid blijkt ook. De anti-gay wetten hebben een publieke goedkeuring van maar liefst 85%.²⁰ Aangezien ongeveer eenzelfde percentage van de bevolking Russisch-Orthodox gelovig is, is dit percentage niet verrassend.

Klein filosofisch uitstapje

Het recht ontwikkelt zich niet onafhankelijk van sociale factoren en niet-juridische disciplines – religie – hebben een onmisbare invloed op wat de maatschappij als recht beschouwt.²¹ Onder de Russische bevolking heerst nog steeds veel resterende angst uit het verleden en er is behoefte aan morele eenheid. Maar moet dan in dat geval uitgegaan worden van geluksmaximalisatie? Moeten wetten dan worden gevormd op basis van de kerkgaande meerderheid? Gaat het hier om voorkeuren – zijnde de traditionele waarden – die de bevolking ‘zou moeten’ hebben? Kan eenheid daadwerkelijk gerealiseerd worden als dat ten koste gaat van een significante minderheid van 15%? Dient het recht uiteindelijk ter bescherming van de meerderheid of van de minderheid?

Self-fulfilling prophecy?

Na de invoering van de anti-gay wetten is het geweld en de haat jegens de LGBT-community in Rusland toegenomen. Hetgeen wat ‘recht’ is, ‘het goede’ wordt niet door de individu bepaald, maar door de staat in samenwerking met de ROK. De wet wordt als middel gebruikt ter realisatie daarvan. De bevolking miste moraliteit. De algemeen geldende moraal werd gesteld waarna alle haat, stigma’s en geweld volgden. Voedt deze wet niet juist het gebrek aan moraliteit binnen de bevolking? Waar normaliter – in de Westerse wereld – het recht de LGBT-minderheden zou beschermen, werkt het ze in dit geval tegen. Poetin en Patriarch Kirill zijn goede relaties van elkaar, maar dit maakt de band tussen kerk en staat niet houdbaar op de lange termijn. Voor beiden hun opvolgers geldt namelijk dat onzeker is, of ze een soortgelijke verhouding aan kunnen gaan. Hoe het oneindige debat tussen recht en moraal, in deze zaak de moraal afkomstig van religie, zich zal ontwikkelen, kan helaas alleen de tijd ons vertellen. Uiteindelijk is het meest cruciale dat we de vragen naar recht en moraal wel blijven stellen en het debat gaande houden.

Voetnoten

1. Uit het lied ‘Punk Prayer’, Pussy Riot.
2. ‘22% of hate crimes in Russia commited against LGBT’, lgbtnet.org, 15 december 2015.
3. ‘License to harm’, hrw.org, 15 december 2014.
4. T. Arevalo, ‘Religion after communism’, slavischestudies.wordpress.com, 15 november 2015.
5. M. Woods, ‘How the Russian Orthodox Church is backing Vladimir Putin’s new world order’, christianitytoday.com, 3 maart 2016.
6. Steven Lee Myers, De nieuwe Tsaar, Prometheus, derde druk, 2016, p. 462.
7. S. Walker, ‘plight of punk rockers turns russians against the church’, independent.com 4 april 2012
8. Steven Lee Myers, De nieuwe Tsaar, Prometheus, derde druk, 2016, p. 471.
9. S.Feliz, ‘Russia’s highest Religious Authority Just compared Gay Marriage to Nazi Germany’,  time.com, 30 maart 2017.
10. Gulnaz Sharafutdinova, ‘The Pussy Riot affair and Putin’s démarche from sovereign democracy to sovereign morality’, Nationalities Papers 2014, afl. 42:4, p.615-621, DOI: 10.1080/00905992.2014.917075.
11. Steven Lee Myers, De nieuwe Tsaar, Prometheus, derde druk, 2016 p. 470
12. Gulnaz Sharafutdinova, ‘The Pussy Riot affair and Putin’s démarche from sovereign democracy to sovereign morality’, Nationalities Papers 2014, afl. 42:4, p.615-621, DOI: 10.1080/00905992.2014.917075
13. M. Woods, ‘How the Russian Orthodox Church is backing Vladimir Putin’s new world order’, christianitytoday.com, 3 maart 2016
14. Steven Lee Myers, De nieuwe Tsaar, Prometheus, derde druk, 2016, p. 462
15. Gulnaz Sharafutdinova, ‘The Pussy Riot affair and Putin’s démarche from sovereign democracy to sovereign morality’, Nationalities Papers 2014, afl. 42:4, p.615-621, DOI: 10.1080/00905992.2014.917075
16. Cai Wilkinson, ‘Putting “Traditional Values” Into Practice: The Rise and
17. Contestation of Anti-Homopropaganda Laws in Russia’, Journal of Human Rights 2014, afl. 13:3, p. 363-379, DOI: 10.1080/14754835.2014.919218
18. Voorafgaand aan de federale wet was ‘gay-propaganda’ in een groot aantal lidstaten al strafbaar gesteld.
19. In Moskou is dit echter wel nadrukkelijk verboden voor de aankomende 100 jaar ter bescherming van de openbare orde, ‘Gay parades banned in Moscow for 100 years’ bbc.com/news, 17 augustus 2012
20. Cai Wilkinson, ‘Putting “Traditional Values” Into Practice: The Rise andContestation of Anti-Homopropaganda Laws in Russia’, Journal of Human Rights 2014, afl. 13:3, p. 363-379, DOI: 10.1080/14754835.2014.919218
21. ‘Young and gay in Putin’s Russia part 5/5’, Vice, 13 januari 2014
22. Raymond Wacks, Philosophy of Law: A Very Short Introduction, Oxford University Press, tweede editie, 2014 p. 81