Samen sterker

Vijf mei jongstleden stak Malek F. drie mensen neer in Den Haag. Zijn familie heeft meermalen hun zorgen geuit naar GGZ-instelling Parnassia, waar Malek F. onder behandeling was. 2014 kende een soortgelijk voorval toen oud-minister Els Borst werd neergestoken door Bart van U. Beide mannen vertoonden verward gedrag. Meldingen van de familie bleken echter onvoldoende voor de instanties om in te grijpen.

De afgelopen jaren wordt de politie steeds vaker opgeroepen voor incidenten met betrekking tot personen die verward gedrag vertonen. De politie wil alleen nog arrestaties verrichten wanneer er sprake is van een strafbaar feit en zij zijn het vervoer van personen met verward gedrag geleidelijk aan het afbouwen. De verantwoordelijkheid voor deze personen ligt namelijk niet bij de politie, maar bij de zorginstellingen. De zorg is in Nederland gedecentraliseerd en de gemeenten regelen daarom ook de geestelijke gezondheidszorg. Zij worden hierbij geholpen door een landelijk Aanjaagteam en Schakelteam. Deze teams proberen een regionale en integrale samenwerking tussen gemeenten en instellingen te realiseren om op die manier de zorg te verbeteren.

Utrecht is met, onder andere, het Trimbos instituut, de Altrecht kliniek en de Jellinek kliniek rijk aan gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg. Het is dan ook niet gek dat Utrecht (met een aantal omliggende gemeenten) is aangewezen als een van de verdiepingsregio’s om de aanpak van personen met verward gedrag te verbeteren.

Verward, wat is dat?

Sinds 2011 registreert de Nederlandse politie meldingen van mensen die verward gedrag vertonen structureel onder de meldcode E33. Maar wat betekent verward? Bij personen met verward gedrag is er vaak een situatie van wederzijds onbegrip: de wereld begrijpt hen niet meer en zij begrijpen de wereld niet meer.[1] Doorgaans hebben zij geen grip meer op het eigen denken, voelen en handelen. Dit kan dreigende situaties opleveren voor deze personen zelf, maar ook voor hun omgeving.[2]

Er bestaan geen harde vereisten of een stappenplan om te bepalen of iemand verward is. De term wordt doorgaans ter plekke toegekend aan een persoon. Diagnosticeren valt niet onder het takenpakket van de politie. Derhalve wordt er gebruik gemaakt van een algemene term waaraan weinig vereisten vastzitten.

In Utrecht worden per 1000 inwoners gemiddeld 5,2 meldingen gemaakt.[3] Dit cijfer omvat slechts het aantal E33 meldingen dat door de politie is gemaakt. Niet alle mensen met verward gedrag zijn hierin opgenomen. Ook gevallen waarin een strafbaar feit is gepleegd, vallen af. Wanneer een andere registratie beter bij een incident past (bijvoorbeeld diefstal of geweldpleging), zal deze worden toegepast in plaats van de E33 meldcode. Een compleet beeld creëren van het aantal personen met verward gedrag is erg lastig. Verwarde mensen die geen overlast veroorzaken, worden vaak niet meegenomen in de kwantitatieve onderzoeken die worden gedaan. Als deze mensen zich ook niet aanmelden bij hulporganisaties, blijven zij onder de radar, terwijl deze mensen wel hulp nodig hebben.

Stijging

Sinds de meldcode is ingevoerd, is het aantal meldingen van ‘verwarde personen’ bij de politie met maar liefst 87% gestegen.[4] Er is niet alleen een stijging in het aantal meldingen, maar de incidenten worden ook steeds ernstiger.[5] Politie en woningcorporaties proberen deze problematiek al een tijd lang aan te kaarten. Eind 2017 stelde de korpschef van Rotterdam in een persconferentie zelfs dat verwarde personen meer doden veroorzaken dan terreur.[6]

Deze vergelijking met terroristen werd betreurd door de Tweede Kamer, en terecht. Personen die verward gedrag vertonen, zijn geen criminelen en zeker geen terroristen. Zij willen niemand kwaad doen, maar het is voor deze mensen simpelweg lastiger om hun draai te vinden in de maatschappij. Wanneer de geestelijke gezondheidszorg en de gemeente de zorg voor deze doelgroep niet goed oppakt, raken zij tussen schip en wal. Dat er een specifieke code is, heeft ertoe geleid dat deze groep meer in beeld is geraakt bij de politie en daardoor ook bij andere instanties. Dit is een positieve ontwikkeling.

De stijging van het aantal meldingen is echter veroorzaakt door minder positieve factoren. Verwarde mensen zijn als kwetsbare groep het hardst geraakt door de economische crisis. [7] Armoede en schuldenproblematiek, de geringe beschikbaarheid van betaalbare woningen en moeizame toegankelijkheid van de arbeidsmarkt dragen allemaal bij aan psychosociale problematiek en dit zijn allemaal problemen die zijn toegenomen tijdens de crisis. [8]

Daarnaast is de geestelijke gezondheidszorg de afgelopen jaren erg veranderd. De GGZ wil de thuissituatie van cliënten als uitgangspunt voor de behandeling gebruiken door middel van ambulante begeleiding. Het is de bedoeling dat mensen nog slechts worden opgenomen indien dit strikt noodzakelijk is. Het aantal instelling plekken daalt daarom heel snel, maar de zorg in de wijk is nog lang niet op orde.[9] Mensen moeten maanden wachten voordat er überhaupt een behandeling van start gaat. Ook is er op dit moment te weinig beveiligde opvang voor de meest risicovolle groep psychiatrische patiënten.[10]

Wetswijzigingen

De meldcode E33 bestaat momenteel naast de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (hierna: Wbopz). Deze wet faciliteert slechts de verplichte opname van mensen in een psychiatrisch ziekenhuis en heeft verder niet als doel om de betrokkene te behandelen.[11] Onder de huidige wetgeving is gedwongen zorg alleen mogelijk in een instelling met Bopz- aanmerking. Indien iemand dus niet is opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, kan deze persoon ook niet onvrijwillig behandeld worden.[12] Mensen met psychiatrische problematiek zien niet altijd in dat zij hulp nodig hebben. Daardoor kan het zo zijn dat zij bijvoorbeeld hun medicijnen niet innemen of behandeling door (psychiatrische) artsen weigeren. In veel gevallen is een verplichte opname echter een te extreme maatregel en is begeleiding aan huis genoeg.

Op 1 januari 2020 zal de Wbopz vervangen worden door twee nieuwe wetten: de wet Zorg en Dwang (hierna: wet Wzd) en de wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg (hierna: Wvggz). Deze wetten verzekeren een meer patiëntgerichte aanpak, doordat de focus ligt op het voorkomen van verplichte zorg. Er is daarnaast meer aandacht voor de schadelijke lange termijneffecten van verplichte zorg.[13] Een gedwongen opname is namelijk lang niet altijd de beste oplossing.

De decentralisatie had de zorg persoonsgerichter en efficiënter moeten maken, maar het heeft vooral geleid tot fragmentatie. Er wordt echter hard gewerkt aan verandering. In 2016 is er al een schakelteam opgericht om integrale samenwerking in de regio’s en de gemeenten te creëren. Het doel is dat op 1 oktober 2018 alle gemeenten en regio’s over een goed werkende aanpak beschikken.[14]

Utrecht is al een tijd bezig met het verbeteren van de zorg voor verwarde mensen. Zowel op gemeentelijk als op regionaal niveau wordt hier aandacht aan besteed. In 2016 is het project ‘zorg voor mensen met verward gedrag’ gestart. Door middel van een integrale aanpak moet verward gedrag vroegtijdig gesignaleerd worden. [15] GGZ-organisaties Altrecht, Lister, Jellinek en Kwintes werken samen om de geestelijke gezondheidszorg te verbeteren. Hiervoor hebben zij proeftuinen opgericht in onder andere Lunetten en Overvecht. Dit houdt in dat er een team in de wijk is dat bestaat uit onder meer een psycholoog, een verslavingsdeskundige, een woonbegeleider, een ervaringsdeskundige en een begeleider voor het zoeken en uitvoeren van werk. Sinds 1 maart zijn er vijftien van deze teams aan het werk in de regio waarvan acht in de gemeente Utrecht.[16]

De geestelijke gezondheidszorg zal wellicht altijd een onderwerp blijven dat veel discussie aanwakkert. Incidenten met personen die verward gedrag vertonen, zijn ook niet altijd te voorkomen.  De hervormingen in de zorg hebben een aantal onhandigheden opgeleverd, maar de aanpak van het in 2016 opgerichte Schakelteam en de wetswijzigingen bieden een goed toekomstperspectief. Utrecht als gemeente is er zeker van dat op 1 oktober de zorg in de wijk helemaal goed op orde is en dat er een goede samenwerking tussen de instellingen zal bestaan. Ook een hoop andere gemeenten zullen de doelstellingen van 1 oktober behalen.[17] Hopelijk zal de gezondheidszorg dan weer lopen als een goed geoliede en patiëntgerichte machine.

Vijf mei jongstleden stak Malek F. drie mensen neer in Den Haag. Zijn familie heeft meermalen hun zorgen geuit naar GGZ-instelling Parnassia, waar Malek F. onder behandeling was. 2014 kende een soortgelijk voorval toen oud-minister Els Borst werd neergestoken door Bart van U. Beide mannen vertoonden verward gedrag. Meldingen van de familie bleken echter onvoldoende voor de instanties om in te grijpen.

De afgelopen jaren wordt de politie steeds vaker opgeroepen voor incidenten met betrekking tot personen die verward gedrag vertonen. De politie wil alleen nog arrestaties verrichten wanneer er sprake is van een strafbaar feit en zij zijn het vervoer van personen met verward gedrag geleidelijk aan het afbouwen. De verantwoordelijkheid voor deze personen ligt namelijk niet bij de politie, maar bij de zorginstellingen. De zorg is in Nederland gedecentraliseerd en de gemeenten regelen daarom ook de geestelijke gezondheidszorg. Zij worden hierbij geholpen door een landelijk Aanjaagteam en Schakelteam. Deze teams proberen een regionale en integrale samenwerking tussen gemeenten en instellingen te realiseren om op die manier de zorg te verbeteren.

Utrecht is met, onder andere, het Trimbos instituut, de Altrecht kliniek en de Jellinek kliniek rijk aan gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg. Het is dan ook niet gek dat Utrecht (met een aantal omliggende gemeenten) is aangewezen als een van de verdiepingsregio’s om de aanpak van personen met verward gedrag te verbeteren.

Verward, wat is dat?

Sinds 2011 registreert de Nederlandse politie meldingen van mensen die verward gedrag vertonen structureel onder de meldcode E33. Maar wat betekent verward? Bij personen met verward gedrag is er vaak een situatie van wederzijds onbegrip: de wereld begrijpt hen niet meer en zij begrijpen de wereld niet meer.[1] Doorgaans hebben zij geen grip meer op het eigen denken, voelen en handelen. Dit kan dreigende situaties opleveren voor deze personen zelf, maar ook voor hun omgeving.[2]

Er bestaan geen harde vereisten of een stappenplan om te bepalen of iemand verward is. De term wordt doorgaans ter plekke toegekend aan een persoon. Diagnosticeren valt niet onder het takenpakket van de politie. Derhalve wordt er gebruik gemaakt van een algemene term waaraan weinig vereisten vastzitten.

In Utrecht worden per 1000 inwoners gemiddeld 5,2 meldingen gemaakt.[3] Dit cijfer omvat slechts het aantal E33 meldingen dat door de politie is gemaakt. Niet alle mensen met verward gedrag zijn hierin opgenomen. Ook gevallen waarin een strafbaar feit is gepleegd, vallen af. Wanneer een andere registratie beter bij een incident past (bijvoorbeeld diefstal of geweldpleging), zal deze worden toegepast in plaats van de E33 meldcode. Een compleet beeld creëren van het aantal personen met verward gedrag is erg lastig. Verwarde mensen die geen overlast veroorzaken, worden vaak niet meegenomen in de kwantitatieve onderzoeken die worden gedaan. Als deze mensen zich ook niet aanmelden bij hulporganisaties, blijven zij onder de radar, terwijl deze mensen wel hulp nodig hebben.

Stijging

Sinds de meldcode is ingevoerd, is het aantal meldingen van ‘verwarde personen’ bij de politie met maar liefst 87% gestegen.[4] Er is niet alleen een stijging in het aantal meldingen, maar de incidenten worden ook steeds ernstiger.[5] Politie en woningcorporaties proberen deze problematiek al een tijd lang aan te kaarten. Eind 2017 stelde de korpschef van Rotterdam in een persconferentie zelfs dat verwarde personen meer doden veroorzaken dan terreur.[6]

Deze vergelijking met terroristen werd betreurd door de Tweede Kamer, en terecht. Personen die verward gedrag vertonen, zijn geen criminelen en zeker geen terroristen. Zij willen niemand kwaad doen, maar het is voor deze mensen simpelweg lastiger om hun draai te vinden in de maatschappij. Wanneer de geestelijke gezondheidszorg en de gemeente de zorg voor deze doelgroep niet goed oppakt, raken zij tussen schip en wal. Dat er een specifieke code is, heeft ertoe geleid dat deze groep meer in beeld is geraakt bij de politie en daardoor ook bij andere instanties. Dit is een positieve ontwikkeling.

De stijging van het aantal meldingen is echter veroorzaakt door minder positieve factoren. Verwarde mensen zijn als kwetsbare groep het hardst geraakt door de economische crisis. [7] Armoede en schuldenproblematiek, de geringe beschikbaarheid van betaalbare woningen en moeizame toegankelijkheid van de arbeidsmarkt dragen allemaal bij aan psychosociale problematiek en dit zijn allemaal problemen die zijn toegenomen tijdens de crisis. [8]

Daarnaast is de geestelijke gezondheidszorg de afgelopen jaren erg veranderd. De GGZ wil de thuissituatie van cliënten als uitgangspunt voor de behandeling gebruiken door middel van ambulante begeleiding. Het is de bedoeling dat mensen nog slechts worden opgenomen indien dit strikt noodzakelijk is. Het aantal instelling plekken daalt daarom heel snel, maar de zorg in de wijk is nog lang niet op orde.[9] Mensen moeten maanden wachten voordat er überhaupt een behandeling van start gaat. Ook is er op dit moment te weinig beveiligde opvang voor de meest risicovolle groep psychiatrische patiënten.[10]

Wetswijzigingen

De meldcode E33 bestaat momenteel naast de Wet bijzondere opnemingen psychiatrische ziekenhuizen (hierna: Wbopz). Deze wet faciliteert slechts de verplichte opname van mensen in een psychiatrisch ziekenhuis en heeft verder niet als doel om de betrokkene te behandelen.[11] Onder de huidige wetgeving is gedwongen zorg alleen mogelijk in een instelling met Bopz- aanmerking. Indien iemand dus niet is opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis, kan deze persoon ook niet onvrijwillig behandeld worden.[12] Mensen met psychiatrische problematiek zien niet altijd in dat zij hulp nodig hebben. Daardoor kan het zo zijn dat zij bijvoorbeeld hun medicijnen niet innemen of behandeling door (psychiatrische) artsen weigeren. In veel gevallen is een verplichte opname echter een te extreme maatregel en is begeleiding aan huis genoeg.

Op 1 januari 2020 zal de Wbopz vervangen worden door twee nieuwe wetten: de wet Zorg en Dwang (hierna: wet Wzd) en de wet Verplichte Geestelijke Gezondheidszorg (hierna: Wvggz). Deze wetten verzekeren een meer patiëntgerichte aanpak, doordat de focus ligt op het voorkomen van verplichte zorg. Er is daarnaast meer aandacht voor de schadelijke lange termijneffecten van verplichte zorg.[13] Een gedwongen opname is namelijk lang niet altijd de beste oplossing.

De decentralisatie had de zorg persoonsgerichter en efficiënter moeten maken, maar het heeft vooral geleid tot fragmentatie. Er wordt echter hard gewerkt aan verandering. In 2016 is er al een schakelteam opgericht om integrale samenwerking in de regio’s en de gemeenten te creëren. Het doel is dat op 1 oktober 2018 alle gemeenten en regio’s over een goed werkende aanpak beschikken.[14]

Utrecht is al een tijd bezig met het verbeteren van de zorg voor verwarde mensen. Zowel op gemeentelijk als op regionaal niveau wordt hier aandacht aan besteed. In 2016 is het project ‘zorg voor mensen met verward gedrag’ gestart. Door middel van een integrale aanpak moet verward gedrag vroegtijdig gesignaleerd worden. [15] GGZ-organisaties Altrecht, Lister, Jellinek en Kwintes werken samen om de geestelijke gezondheidszorg te verbeteren. Hiervoor hebben zij proeftuinen opgericht in onder andere Lunetten en Overvecht. Dit houdt in dat er een team in de wijk is dat bestaat uit onder meer een psycholoog, een verslavingsdeskundige, een woonbegeleider, een ervaringsdeskundige en een begeleider voor het zoeken en uitvoeren van werk. Sinds 1 maart zijn er vijftien van deze teams aan het werk in de regio waarvan acht in de gemeente Utrecht.[16]

De geestelijke gezondheidszorg zal wellicht altijd een onderwerp blijven dat veel discussie aanwakkert. Incidenten met personen die verward gedrag vertonen, zijn ook niet altijd te voorkomen.  De hervormingen in de zorg hebben een aantal onhandigheden opgeleverd, maar de aanpak van het in 2016 opgerichte Schakelteam en de wetswijzigingen bieden een goed toekomstperspectief. Utrecht als gemeente is er zeker van dat op 1 oktober de zorg in de wijk helemaal goed op orde is en dat er een goede samenwerking tussen de instellingen zal bestaan. Ook een hoop andere gemeenten zullen de doelstellingen van 1 oktober behalen.[17] Hopelijk zal de gezondheidszorg dan weer lopen als een goed geoliede en patiëntgerichte machine.

Voetnoten

1. F. van Hoof, ‘Waarom we moeten stoppen met de term ‘verwarde personen’’, Trimbos.nl 13 juli 2016.
2. B. Koekkoek, ‘de toename van ‘verwarde personen’ meldingen: kwantitatieve analyse van een openbare orde en public health-probleem’, tijdschrift Gezondheidswet 25 oktober 2017, p. 264 – 272.
3. B. Koekkoek, ‘de toename van ‘verwarde personen’ meldingen: kwantitatieve analyse van een openbare orde en public health-probleem’, tijdschrift Gezondheidswet 25 oktober 2017, p. 264 – 272.
4. B. Koekkoek, ‘de toename van ‘verwarde personen’ meldingen: kwantitatieve analyse van een openbare orde en public health-probleem’, tijdschrift Gezondheidswet 25 oktober 2017, p. 264 – 272.
5. Weerbarstige werkelijkheid, tussenbericht schakelteam voor personen met verward gedrag, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 2018.
6. A. Kranenberg, ‘psychiatrische patiënten worden te veel aan hun lot overgelaten, zo laat ook de daad van Malek F. zien’, Volkskrant 2018.
7. B. Koekkoek, ‘de toename van ‘verwarde personen’ meldingen: kwantitatieve analyse van een openbare orde en public health-probleem’, tijdschrift Gezondheidswet 25 oktober 2017, p. 264 – 272.
8. Regionale aanpak Midden-West Utrecht personen met verward gedrag, 10 oktober 2016.
9. A. Kranenberg, ‘psychiatrische patiënten worden te veel aan hun lot overgelaten, zo laat ook de daad van Malek F. zien’, Volkskrant 2018
10. C. Huisman, ‘Is er een relatie tussen minder ggz-bedden en toename meldingen verwarde personen?’, Volkskrant 2018.
11. C. Reijntjes-Wendenburg, ‘Verslaving: van Bopz naar Vggz’, AA 2018/0370, p. 370 – 373.
12. https://www.dwangindezorg.nl/nieuwe-wetgeving/wet-verplichte-ggz, laatst geraadpleegd: dinsdag 5 juni.
13. https://www.dwangindezorg.nl/nieuwe-wetgeving/wet-verplichte-ggz , ‘Wet verplichte ggz’, laatst geraadpleegd: dinsdag 5 juni.
14. Weerbarstige werkelijkheid, tussenbericht schakelteam voor personen met verward gedrag, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 2018.
15. https://www.utrecht.nl/zorg-en-onderwijs/informatie-voor-professionals/hulp-en-ondersteuning-wmo/opvang-en-beschermd-wonen/aanpak-zorg-voor-mensen-met-verward-gedrag/, ‘Aanpak zorg voor mensen met verward gedrag’, laatst geraadpleegd: 7 juni.
16. C. Huisman, ‘Zijn Utrechtse GGZ wijkteams de oplossing voor de verwarde man?’, Volkskrant 2018.
17. Weerbarstige werkelijkheid, tussenbericht schakelteam voor personen met verward gedrag, Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu 2018.