Blijft de papieren krant bestaan?

Paul Breithaupt

Juncto Recht en journalistiek (29.3)

De Volkskrant kopte in februari 2016 met ‘De krant blijft altijd bestaan’,1 twee maanden later kopte RTL Nieuws met ‘De papieren krant sterft in 2035’.2 Alhoewel deze twee titels tegenstrijdig zijn, beschrijven ze een gemeenschappelijk probleem: het gaat slecht met de papieren krant.

De allereerste papieren krant in Nederland, de Courante uyt Italien, Duytslandt, &c., verscheen in 1618 en legde de basis voor wat de volgende vier eeuwen de belangrijkste nieuwsbron zou zijn voor de Nederlandse bevolking.3 Ruim 400 jaar later komen we steeds dichter bij wat wel eens de laatste Nederlandse papieren krant zou kunnen worden.

Cijfers

De oplage van de papieren krant in Nederland, die in 2000 nog 4.5 miljoen bedroeg, is in 16 jaar bijna gehalveerd. De totale oplage van de papieren krant was in 2016 nog maar 2.3 miljoen. Deze daling van de totale printoplage schommelde de afgelopen twintig jaar rond de 3% per jaar.1 Tussen 2015 en 2016 was er zelfs sprake van een daling van 5%.4 Als deze trend doorzet, is het dus goed mogelijk dat de papieren krant voor 2035 ‘uitsterft’. Verantwoordelijk voor deze gemiddelde daling zijn met name Het Nederlands Dagblad, De Telegraaf en Het Algemeen Dagblad. Deze kranten zagen hun oplage tussen 2015 en 2016 met respectievelijk 9%, 8% en 6% dalen. Het Financieele Dagblad, Trouw en De Volkskrant lijken zich daarentegen beter te kunnen handhaven met dalingen van respectievelijk 1%, 2% en 3%.5 Om zich iets meer te kunnen voorstellen bij deze cijfers: gemiddeld zeggen per dag 94 Telegraaf-lezers hun abonnement op.4

Oorzaken

De voornaamste reden voor deze enorme daling in oplage van de papieren krant is de wereldwijde digitalisering. De krant kan tegenwoordig steeds minder goed functioneren als nieuwsbron.6 Als er ergens op de wereld een terroristische aanslag wordt gepleegd, er noodweer op komst is of een imposante sportprestatie is behaald, krijgen we dit nieuws enkele seconden later via een pushbericht op onze smartphone te zien. De papieren krant die de volgende morgen pas op de deurmat valt, kan ons dus niet meer van ‘nieuws’ voorzien en alleen nog maar verdieping geven over feiten waarmee we al bekend zijn. Deze toenemende digitalisering blijkt ook uit de cijfers. De enorme daling in oplage van de papieren krant heeft een enorme stijging van de ‘digitale krant’ met zich mee gebracht. Tussen 2015 en 2016 is de digitale oplage van alle landelijke dagbladen gemiddeld met 32% gestegen. De grote winnaars in dit geval zijn het Financieele Dagblad met een stijging van 67,5%, en het NRC Handelsblad met een stijging van 51%. Deze verschuiving van papier naar digitaal is echter niet bij alle dagbladen succesvol gebleken. Het Nederlands Dagblad en het Reformatorisch Dagblad zagen hun digitale oplage beide dalen tussen 2015 en 2016.5
Een andere oorzaak voor de verandering in het krantenlandschap is het ontstaan van ‘gratis nieuws’. Het tot stand komen van gratis dagbladen zoals Métro, De Pers en Spits! heeft ervoor gezorgd dat veel lezers hun abonnement op een betaalde krant hebben opgezegd.7 Met name omdat deze kranten op stations, bibliotheken en universiteiten gedistribueerd worden bereiken ze een grote groep van de Nederlandse bevolking.8 Als gevolg van de toenemende digitalisering van kranten zijn er daarnaast ook apps beschikbaar die gratis nieuws aanbieden doordat ze gratis te downloaden zijn. Voorbeelden hiervan zijn nu.nl, NOS, RTL Nieuws. Het is niet onbegrijpelijk dat de lezers deze gratis kranten of gratis apps de voorkeur geven boven een betaald abonnement op een papieren krant.
Ten slotte is er nog een laatste ontwikkeling gaande die er toe leidt dat de grote hoeveelheid digitale nieuwsbronnen overzichtelijk blijft. De app Blendle verbindt aan het lezen van artikelen een ‘Netflix-achtige’ abonnementsdienst.9 Dit houdt in dat de lezer voor een vast bedrag per maand kan beschikken over artikelen van vrijwel alle Nederlandse dagbladen.

Verbeterpunten voor kranten

Hoe kan de krant zich verbeteren?

Ben bewust van je doelgroep.

“De massa bestaat niet meer, het wordt steeds belangrijker om je doelgroep te kennen”10

Kranten hebben meestal een duidelijke doelgroep. Zo richten Trouw en De Volkskrant zich voornamelijk op de hoogopgeleide volwassen Nederlander, AD en De Telegraaf, met een ietwat bredere oriëntatie, op ‘het hele gezin’, NRC Handelsblad op de liberale lezer, Het Parool op de linkse Amsterdammer, en de NRC.next op de jonge generatie, waaronder de student.11 Het is belangrijk voor een krant om zijn doelgroep te erkennen en te accepteren. Het toevoegen van een nieuwe doelgroep leidt tot compromissen over de te kiezen thema’s, wat vaker resulteert in twee teleurgestelde groepen in plaats van één tevreden groep. Als een krant zijn doelgroep erkent, kan het deze doelgroep versterken door de thema’s af te stemmen op deze doelgroep. Dit leidt niet alleen tot tevreden abonnees maar zorgt er ook voor dat een krant zich duidelijk kan onderscheiden van andere kranten.

Zorg voor verdieping in plaats van nieuws.

“Uit recent onderzoek blijkt dat bij het Nederlands publiek door de enorme snelheid online, de mengeling van hele en halve feiten, analyse en commentaar, de tussenstandjes, de behoefte aan duiding, overzicht en verdieping groeit.”12
Aangezien de digitalisering de meest vitale functie van de krant heeft weggenomen, het brengen van nieuws, moet de papieren krant op zoek naar een nieuwe functie. Deze kan gevonden worden in het geven van verdieping. Het grootste voordeel van gratis nieuwsapps, razendsnelle communicatie, brengt ook gelijk het grootste nadeel met zich mee, tijdsdruk. Apps als nu.nl, NOS, RTL Nieuws zijn gebonden aan strakke deadlines om de consument zo snel mogelijk van nieuws te voorzien. Dit brengt korte en bondige artikelen met zich mee die alleen gericht zijn op het brengen van feiten, de verdieping mist. Deze verdieping kunnen papieren kranten wel geven door gebruik te maken van vakkundige journalisten.13 Daarbij is de tijdsdruk minder, met name als het gaat om weekbladen. Ten slotte is uit onderzoek gebleken dat de meerderheid van de Nederlandse bevolking nog steeds liever van papier leest, vooral als het gaat om lange artikelen, artikelen die verdiepen.14

Kwaliteit is de kracht van de krant

De kracht van de papieren krant

Zoals eerder aangegeven zijn er ook positieve geluiden over het voortbestaan van de krant. Zo gaf Philippe Remarque, hoofdredacteur van De Volkskrant, aan dat de papieren krant altijd zal blijven bestaan.1 Deze positieve geluiden zijn vooral gebaseerd op de natuurlijke voordelen die een papieren krant bezit ten opzichte van een digitale variant.
Allereerst kan een papieren krant vaak op een groter vertrouwen rekenen van de lezer dan digitale nieuwsbron. Uit onderzoek is gebleken dat de gemiddelde Nederlander zich steeds meer zorgen maakt over digitaal ‘nepnieuws’. Digitale nieuwsbronnen kunnen door iedereen geschreven, bewerkt en verspreid worden. Dit zorgt ervoor dat eigenlijk niemand meer weet wat waar of onwaar is.15 De papieren krant daarentegen maakt gebruik van vakkundige journalisten, dit maakt de kans op nepnieuws een stuk kleiner.
Ten tweede is de recentelijk veelbesproken ‘bubble’ waarin mensen zich kunnen bevinden online een negatieve eigenschap van de digitale krant. We horen steeds vaker dat alle artikelen die we op internet lezen voor ons zijn geselecteerd en aansluiten op onze interesses. Bijna al onze online activiteiten worden opgeslagen, en door middel van algoritmes kan er op die manier een vrij duidelijk beeld worden geschetst van wie we zijn en wat we zouden willen lezen.16 Het gevolg hiervan is dat we alleen nog lezen wat aansluit aan onze interesses en wat onze zienswijzen bevestigd, en we dus vastzitten in onze ‘bubble’. Dit gevaar is bij een papieren krant aanzienlijk kleiner. Een papieren krant wordt weliswaar voor een bepaalde doelgroep geschreven, maar hierbij kan onmogelijk rekening worden gehouden met de individuele interesses van elke lezer. Daarnaast zijn lezers van een papieren krant sneller geneigd een krant van begin tot einde te lezen. Dit heeft als gevolg dat de lezer ook artikelen leest die hem normaal niet zouden interesseren. Bovendien biedt de krant een positieve vorm van een ‘bubble’. Het lezen van een gemeenschappelijke krant zorgt voor een groepsgevoel en kan aanleiding zijn voor veel gespreksonderwerpen.

Ten slotte zorgt de toenemende digitalisering van de maatschappij ervoor dat we constant ‘online’ zijn, en bijna de hele dag naar een scherm kijken, mobiel laptop of televisie. Steeds vaker verlangen mensen erna om wat vaker ‘offline’ te zijn.17 Het lezen van een papieren krant is een perfecte gelegenheid hiervoor, bovendien kan het ook fungeren als een ritueel om te ontsnappen aan de waan van de dag.

Conclusie

Of de papieren krant ‘overleeft’ of ‘uitsterft’ kunnen we nu nog niet duidelijk voorspellen. Feit is dat de papieren krant nog steeds bestaat, ondanks dat de digitalisering van de krant al een tijdje gaande is. Daarnaast hebben nieuwe technologische ontwikkelingen in verleden ook niet altijd geleidt tot een voorspeld doemscenario. Neem bijvoorbeeld de bioscoop. Na de uitvinding van de televisie en de videorecorder werd massaal voorspelt dat de bioscoop binnen enkele jaren opgedoekt zou worden. Het tegenovergestelde blijkt te zijn gebeurd, in 2015 beleefde de bioscoop een recordjaar met een wereldwijde opbrengst van 35 miljard euro.17
Dat de oplage van de papieren krant zal worden ingehaald door de digitale oplage is een feit. Kranten moeten zich dus wel degelijk aanpassen aan deze digitalisatie. Om abonnees te blijven houden is het belangrijk je doelgroep te erkennen en deze te versterken. Doordat de papieren krant haar nieuwsfunctie is kwijtgeraakt is het bovendien belangrijk verdieping te geven. Hiermee kan de papieren krant zich onderscheiden van de digitale variant.
Desondanks is de kans groot dat de papieren krant zal blijven bestaan. Het gevaar op nepnieuws en het vast zitten in een ‘bubble’ leidt tot steeds minder vertrouwen in digitale kranten. Doordat papieren kranten over het algemeen geschreven worden door vakkundige journalisten krijgen ze dit vertrouwen wel van de lezer. Daarbij komt ook nog dat het Nederlandse publiek, waaronder de jongere generatie, lange artikelen nog steeds liever op papier leest. Ten slotte is het lezen een papieren krant een gelegenheid om even ‘offline’ te kunnen zijn, en een goede afleiding van de waan van alledag.
De meeste uitgevers zijn in ieder geval positief gestemd over de toekomst van de krant, zowel digitaal als papier. Zo ook Cees van der Laan (Hoofdredacteur Trouw): “Of je nu Trouw leest op een schermpje of van papier, dat maakt ons niet zoveel uit. De papieren krant zal niet snel verdwijnen; een groot deel van onze lezers leest haar graag. Maar mocht papier uit de tijd raken, dan blijft de Trouw overeind.”18

Voetnoten

  1. Philippe Remarque ‘De krant blijft altijd bestaan’ (de Volkskrant), 10 februari 2016. URL: https://www.volkskrant.nl/media/de-krant-blijft-altijd-bestaan~a4242143/ (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  2. Stephan Okhuijsen, ‘De papieren krant sterft in 2035’ (RTL Nieuws), 1 april 2017. URL: https://www.rtlnieuws.nl/economie/column/stephan-okhuijsen/de-papieren-krant-sterft-in-2035 (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  3. Oudste krant van Nederland (International Instituut voor Sociale Geschiedenis). URL: https://socialhistory.org/nl/vandaag/oudste-krant-van-nederland
  4. Piet Bakker, ‘Oplage 2016: Telegraaf grote verliezer, Trouw en FD bijna stabiel’ (Stimuleringsfonds voor de Journalistiek), 30 maart 2017. URL: https://www.svdj.nl/de-stand-van-de-nieuwsmedia/oplage-2016-telegraaf-grote-verliezer-trouw-en-fd-bijna-stabiel/ (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  5. Onbekende auteur, ‘Kranten 2016: print daalt, digitaal stijgt sterk’ (inct), 30 maart 2017. URL: https://www.inct.nl/nl/artikel/5838/kranten-2016-print-daalt-digitaal-stijgt-sterk.html (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  6. Charlotte Goldhoorn, ‘Interview Rob Wijnberg: ‘Kranten moeten op zoek naar een nieuwe functie’ (Adformatie), 23 november 2012. URL: https://www.adformatie.nl/nieuws/interview-rob-wijnberg-kranten-moeten-op-zoek-naar-nieuwe-functie (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  7. Jerry Vermanen, ‘De krant als luxeproduct: Is de neergang echt onstuitbaar?’ (NUweekend), 15 mei 2015. URL: https://www.nu.nl/weekend/4048509/krant-als-luxeproduct-neergang-echt-onstuitbaar.html (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  8. Linda Duits, ‘Een korte geschiedenis van de gratis krant’ (diep), 12 oktober 2015. URL: https://www.dieponderzoek.nl/een-korte-geschiedenis-van-de-gratis-krant/ (voor het laatst geraadpleegd op 22 februari 2018).
  9. Patrick Smeets, ‘Blendle lanceert Netflix-achtige abonnementsdienst voor artikelen‘ (Dutch Cowboys), 12 januari 2017. URL: https://www.dutchcowboys.nl/nieuws/blendle-lanceert-netflix-achtige-abonnementsdienst-voor-artikelen (voor het laatst geraadpleegd op 22 februari 2018).
  10. Han-Menno Depeweg, uitgever NRC Digitaal
  11. Onbekende auteur, ‘Welke krant past bij mij: Nederlandse dagbladen’ (InfoNu). URL: https://educatie-en-school.infonu.nl/diversen/28618-welke-krant-past-bij-mij-nederlandse-dagbladen.html (voor het laatst geraadpleegd op 23 februari 2018).Jeroen Smit, Hoogleraar Journalistiek aan de Rijksuniversiteit Groningen
  12. Jeroen Smit, ‘Journalisten moeten initiatief nemen in vernieuwing van de journalistiek’ (De Nieuwe Reporter), 15 mei 2013. URL: https://www.denieuwereporter.nl/2013/05/journalisten-moeten-initiatief-nemen-in-vernieuwing-van-de-journalistiek/ (voor het laatst geraadpleegd op 25 februari 2018).
  13. Annemarie Wennekers, Jos de Haan, Frank Huysmans, ‘Wie leest wat en hoe?’ (Sociaal en Cultureel Planbureau), 20 december 2016. URL: https://digitaal.scp.nl/mediatijd/wie_leest_wat_en_hoe/ (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).
  14. Annieke Kranenberg, ‘Nederlanders bezorgd over ‘nepnieuws’ – een op drie weet vaak niet meer wat waar is en wat onwaar’ (Volkskrant), 23 december 2017. URL: https://www.volkskrant.nl/binnenland/nederlanders-bezorgd-over-nepnieuws-een-op-drie-weet-vaak-niet-meer-wat-waar-is-en-wat-onwaar~a4548928/ (voor het laatst geraadpleegd op 24 februari 2018).
  15. Anic van Damme, ‘Zo bepalen algoritmes jouw wereldbeeld’ (NOS), 23 december 2016. URL: https://nos.nl/op3/artikel/2149923-zo-bepalen-algoritmes-jouw-wereldbeeld.html (voor het laatst geraadpleegd op 26 februari 2018).Onbekende auteur, ‘Dit is waarom de papieren krant blijft bestaan’, 9 september 2017. URL: https://nieuws.nl/algemeen/20170909/is-waarom-papieren-krant-blijft-bestaan/ (voor het laatst geraadpleegd op 23 februari 2018).
  16. Cees van der Laan, ‘Vertrouwen’ (Trouw), 17 februari 2018.
SDUWijn & StaelKennedy Van der LaanPWC
Evers SoerjatinHVG Law LLP
Inloggenclose