De G&E-wet onder de loep

Meike ten Dolle

Juncto Recht en Energie

​De G&E-wet onder de loep

Meike ten Dolle

Vorig artikel | Volgend artikel 
 

Koken op inductie, je telefoon opladen, televisie kijken, NS treinen die rijden op stroom: een wereld zonder elektriciteit en gas is niet meer voor te stellen. Toch is elektriciteit een fenomeen dat in de geschiedenis van de mens nog niet zo lang bestaat. De eerste elektriciteitscentrale in Nederland werd in 1886 in gebruik genomen.1 In tegenstelling tot bijvoorbeeld het goederenrecht, dat voor een groot deel uit de Romeinse tijd stamt,2 is wetgeving over elektriciteit nog relatief nieuw.

 

Tot 1912 lag de zeggenschap over elektriciteit en elektriciteitsvoorziening bij gemeentelijke overheden.3 Dit was dus niet centraal geregeld. In de tijd die volgde kwamen er verschillende provinciale elektriciteitsverordeningen die het gemeentelijke beleid overnamen. Vanwege de energietekorten die waren ontstaan na de Eerste Wereldoorlog, werd er voor het eerst gedacht aan het regelen van energiebepalingen op centraal niveau.4 Pas in 1938 kwam de eerste elektriciteitswet in formele zin.5 Pogingen van het Rijk om meer bevoegdheden te creëren op het gebied van elektriciteitsvoorziening hadden geen werkelijk succes (de belangrijkste bepalingen uit de Electriciteitswet van 1938 traden niet in werking).6 Kortom, er kan gesteld worden dat er voor 1973 geen duidelijk algemeen energiebeleid was.7 De Elektriciteitswet uit 1989 is uiteindelijk vervangen door de huidige elektriciteitswet uit 1998. De Elektriciteitswet uit 1998 en de Gaswet zijn de twee belangrijkste regelingen die nu ons energiebeleid bepalen.
 

In deze uiteenzetting worden de belangrijkste bepalingen uit de Elektriciteits- en Gaswet behandeld, waarin de nadruk wordt gelegd op de Elektriciteitswet. Vervolgens wordt naar verschillende wijzigingen en ontwikkelingen van de wet gekeken. Als laatste  wordt de nieuwe Energiewet, die op komst is, behandeld.

 

Wat is er vastgelegd?

Dat de Elektriciteitswet uit 1989 vervangen werd, heeft een aantal redenen. Het nieuwe voorstel was gericht op het betrouwbaar, duurzaam en doelmatig functioneren van de elektriciteitsvoorziening.8 Nieuwe beleidsinzichten ten aanzien van marktwerking, duurzaamheid en nieuwe technologische ontwikkelingen hebben ertoe geleid dat de oude elektriciteitswet niet meer passend was.9 Individuele vragers en aanbieders hebben in de elektriciteitswet van 1998 meer keuzevrijheid.10 Hierdoor is consumentenbescherming een belangrijk doel van de wet. Hetzelfde geldt voor de Gaswet.11 

 

Keuzevrijheid en consumentenbescherming

Artikel 95a lid 1 Elektriciteitswet en artikel 43 lid 1 Gaswet bepalen dat het verboden is zonder vergunning elektriciteit of gas te leveren. De verlening van de leveringsvergunning aan energieleveranciers wordt geregeld door de Elektriciteitswet 199812 en de Gaswet.1314

Afnemers hebben zelf de keuzevrijheid ten aanzien van de levering van elektriciteit.15 Energieleveranciers moeten voldoen aan hun plicht tot leveringszekerheid, anders kan de Autoriteit Consument en Markt (vanaf nu: ‘de ACM’) de energievergunning intrekken.16 Dit is met name om de consument te beschermen. Andere bepalingen over consumentenbescherming zijn in de Elektriciteitswet te vinden in de artikelen 95m t/m 96. Naast de verplichte leveringsvergunning en vrije leverancierskeuze, hebben consumenten allerlei rechten die ze beschermen. Hierdoor wordt de betaalbaarheid van de energievoorziening voor kleinverbruikers gewaarborgd.17

 

Duurzaamheid

Een ander belangrijk aspect van de Elektriciteitswet en Gaswet is de focus op duurzaamheid en milieu. De term duurzame elektriciteit is ook opgenomen in de wet.18 Een definitie van duurzaam gas is niet in de gaswet opgenomen.19 Wel zijn er verschillende maatregelen en wijzigingen in de Gaswet die verduurzaming mogelijk moeten maken. Zo waren een aantal bedrijven verplicht om vóór oktober 2022 om te schakelen naar hoogcalorisch (bevat veel energie en is rijk aan calorieën) gas of een alternatief daarvan.20 Ook is er sinds 2018 een wijziging in de Gaswet, waardoor nieuwe gebouwen geen aardgasaansluiting meer krijgen.21 Hoewel in de originele Elektriciteitswet 1998 en Gaswet nog weinig maatregelen staan met betrekking tot duurzaamheid, is te zien dat er steeds wijzigingen zijn om ook deze doelstelling te realiseren.

 

Toezicht

Naast de inhoudelijke aspecten van de Elektriciteitswet en Gaswet, is ook toezicht een belangrijk aspect van de wetten. Hiervoor is de ACM. In artikel 2 Elektriciteitswet is vastgelegd dat zij zien op het toezicht van de naleving van de Gas- en Elektriciteitswet.22 De ACM is een zelfstandig bestuursorgaan en heeft van de overheid verschillende bevoegdheden gekregen.23 De ACM moet meerdere publieke belangen nastreven bij de uitoefening van haar bevoegdheden, waaronder de belangen van betaalbaarheid, consumentenbescherming, duurzaamheid, leveringszekerheid, betrouwbaarheid en een vrije marktwerking.24 De ACM stelt zelf wel dat ze bevoegdheden tot zwaarder toezicht moeten krijgen. Bij het opstellen van bevoegdheden waren de energiebedrijven nog in handen van de overheid, waardoor een lichtere vorm van toezicht voldoende was.25

 

Toetsingskader: Energierapport

Om een toetsingskader te bieden voor het te voeren energiebeleid, is in de Elektriciteitswet het opstellen van een periodiek Energierapport opgenomen.26 In het Energierapport worden de volgende dingen vastgelegd: analyse van ontwikkelingen, analyse van veranderingen in gebruik van energiebronnen, analyse van ontwikkeling van martkwerking, overzicht van beoogde resultaten en analyse van overige aspecten.27

 

Ontwikkelingen en wijzigingen

Door de jaren heen zijn er verschillende wijzigingen geweest in de Elektriciteits- en Gaswet. Dit naar aanleiding van nieuwe Europese regelgeving of vernieuwd beleid waarbij de nadruk wordt gelegd op duurzaamheid. In 2015 heeft Nederland het klimaatakkoord van Parijs getekend, waarin de opwarming van de aarde beperkt moet worden tot onder twee graden Celcius.28 Dit heeft in 2016 tot wetswijzigingen geleid in de Elektriciteits- en Gaswet die de toen bestaande belemmeringen voor de energietransitie moesten wegnemen.29 Zo is bijvoorbeeld de grondslag van het Besluit experimenten decentrale duurzame elektriciteitsopwekking verruimd.30 Ook is sinds 1 juli 2018 de Wet Voortgang Energietransitie van kracht die strekt tot wijziging van de Elektriciteits- en Gaswet. Hierin vervalt bijvoorbeeld de plicht voor nieuwbouwwoningen om een gasaansluiting te hebben.31 Daarnaast vervalt artikel 10 lid 6 en 7 van de Gaswet voor nieuwe gebouwen.32 Zo zal uit het toekomstige artikel 12Aa volgen dat een netbeheerder alleen werkzaamheden hoeft te verrichten die nodig zijn voor goede uitvoering van zijn bij of krachtens wet toegekende taken. Hieronder valt niet meer de verplichting tot het aansluiten van gas.33 De concrete afspraken uit het Klimaatakoord 2019 hebben geleid tot het wetsvoorstel voor een nieuwe Energiewet die de huidige Elektriciteits- en Gaswet moet vervangen.34

 

Nieuwe Energiewet

In 2021 is het eerste voorstel gedaan voor een nieuwe Energiewet.35 In de nieuwe Energiewet wordt onder andere de Europese ‘Clean Energy Package’36 geïmplementeerd.37 In de oude Elektriciteitswet en Gaswet stonden vooral betrouwbaarheid, betaalbaarheid en veiligheid centraal.38 Het doel van dit wetsvoorstel is te voorzien in een “modern, geactualiseerd integraal en toekomstbestendig ordeningskader gericht op de markt voor elektriciteit en gas dat (1) de energietransitie optimaal ondersteunt en stimuleert en (2) bijdraagt aan het generieke doel van het Nederlandse energiebeleid, namelijk het realiseren van een CO2-arme energievoorziening die veilig, betrouwbaar en betaalbaar is.”39 De aanpassingen zijn verdeeld in zes pijlers: versterkt kader voor toekomstige systeemintegratie, energiedata als noodzakelijke en kansrijke grondstof, systemen op orde en ondersteunend voor de energietransitie, meer ruimte voor nieuwe markt-initiatieven, meer bescherming eindafnemers en toezicht.40

 

Conclusie

Elektriciteit en gas kennen beide een korte geschiedenis wat betreft wetgeving. Toch zijn beide wetten erg belangrijk en spelen een steeds grotere rol in met name de verduurzaming van Nederland. Daarnaast zijn de wetten belangrijk om consumenten te beschermen, toezicht te houden en is er een toetsingskader ontwikkeld. Door de jaren heen zijn er verschillende wijzigingen van de wetten geweest. Dit heeft recent geleid tot een voorstel voor een nieuwe Energiewet, die de Elektriciteits- en Gaswet moet samenvoegen. Deze uiteenzetting laat zien dat ook over vanzelfsprekende dingen, zoals gas en elektriciteit, regelgeving belangrijk is. 

 

 

Literatuurlijst
 

  1. Elektriciteit in Nederland, Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek 2015
  2. Lokin, J. H. A.,  Prota: vermogensrechtelijke leerstukken aan de hand van Romeinsrechtelijke teksten, Den Haag: Boom juridisch 2022
  3. A.A.A. de la Bruhèze, H.W. Lintsen, Arie Rip, J.W. Schot, Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel 2. Delfstoffen, energie, chemie. Zutphen: Walburg Pers 2000
  4. Energiebeleid: Een institutioneel onderzoek naar het handelen van de rijksoverheid met betrekking tot het algemeen energiebeleid, de elektriciteitsvoorziening, de kernernergie en de energiebesparing en duurzame energie, Rijksarchiefdienst & Ministerie van Economische Zaken, Den Haag: 2001, p. 17.
  5. A.A.A. de la Bruhèze, H.W. Lintsen, Arie Rip, J.W. Schot, Techniek in Nederland in de twintigste eeuw. Deel 2. Delfstoffen, energie, chemie. Zutphen: Walburg Pers 2000, p. 144.
  6. Energiebeleid: Een institutioneel onderzoek naar het handelen van de rijksoverheid met betrekking tot het algemeen energiebeleid, de elektriciteitsvoorziening, de kernernergie en de energiebesparing en duurzame energie, Rijksarchiefdienst & Ministerie van Economische Zaken, Den Haag: 2001, p. 17.
  7. Energiebeleid: Een institutioneel onderzoek naar het handelen van de rijksoverheid met betrekking tot het algemeen energiebeleid, de elektriciteitsvoorziening, de kernernergie en de energiebesparing en duurzame energie, Rijksarchiefdienst & Ministerie van Economische Zaken, Den Haag: 2001.
  8. Kamerstuk 25621, nr. 3, 29 september 1997, geraadpleegd op https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-25621-3.html
  9. Kamerstuk 25621, nr. 3, 29 september 1997, geraadpleegd op https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-25621-3.html
  10. Kamerstuk 25621, nr. 3, 29 september 1997, geraadpleegd op https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-25621-3.html
  11. Nota van Toelichting, par. 1.4.1, geraadpleegd op: https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=2015D26379
  12. Artikel 95d-95f Elektriciteitswet
  13. Artikel 43-47 Gaswet
  14. S. Lavrijssen & F. de Vries, Onderzoek naar interpretatie, toereikendheid en toepassing wettelijk kader voor toezicht op energieleveranciers, maart 2022.  
  15. Artikel 86g Elektriciteitswet
  16. ‘Leveringszekerheid en intrekken vergunning’, geraadpleegd op: https://www.acm.nl/nl/onderwerpen/energie/energiebedrijven/vergunningen/leveringszekerheid-en-intrekken-vergunning
  17. Besluit houdende nadere regels voor het bij wege van experiment afwijken van de Elektriciteitswet 1998 of de Gaswet (Besluit experimenten Elektriciteitswet 1998 en Gaswet), par. 1.4.1.
  18. Artikel 1 lid 1 sub u Elektriciteitswet
  19. ‘Vaststellen definities en duurzaamheidsambities’, geraadplaagd op: https://www.pianoo.nl/nl/sectoren/energie/inkoop-duurzame-energie/voorbereiden/vaststellen-definities-en
  20. ‘Ombouw G-H-gas’, geraadpleegd op: https://www.gasunie.nl/projecten/ombouw
  21. Regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat van 25 juni 2018, nr. WJZ/18086924, houdende regels omtrent de aanwijzing van gebieden als bedoeld in artikel 10, zevende lid, onderdeel a, van de Gaswet (Regeling gebiedsaanwijzing gasaansluitplicht)
  22.  Regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat van 25 juni 2018, nr. WJZ/18086924, houdende regels omtrent de aanwijzing van gebieden als bedoeld in artikel 10, zevende lid, onderdeel a, van de Gaswet (Regeling gebiedsaanwijzing gasaansluitplicht)
  23. Artikel 18 Kaderwet zelfstandige bestuursorganen
  24. S. Lavrijssen & F. de Vries, Onderzoek naar interpretatie, toereikendheid en toepassing wettelijk kader voor toezicht op energieleveranciers, maart 2022, p. 6.
  25. ‘ACM wil zwaarder toezicht op energiesector: 'Wet moet strenger'’, geraadpleegd op: https://www.rtlnieuws.nl/economie/bedrijven/artikel/5348933/acm-energie-energieleveranciers-toezicht
  26. Kamerstuk 25621, nr. 3, Regels met betrekking tot de productie, het transport en de levering van elektriciteit (Elektriciteitswet 19..)
  27. artikel 2 lid 3 Elektriciteitswet
  28. Overeenkomst van Parijs, PB L 282 van 19.10.2016
  29. Memorie van toelichting - Wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en van de Gaswet (voortgang energietransitie) - Parlementaire monitor. (2016, 9 december).
  30. Memorie van toelichting - Wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en van de Gaswet (voortgang energietransitie) - Parlementaire monitor. (2016, 9 december).  
  31. ‘Gasvrije nieuwbouw vanaf 1 juli 2018: wat is de wetswijziging en wat zijn de implicaties voor lopende nieuwbouwprojecten?’, geraadpleegd op: https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/gasvrije-nieuwbouw-vanaf-1-juli-2018-wat-is-de-wetswijziging-en-wat-zijn-de-implicaties-voor-lopende-nieuwbouwprojecten/
  32. Gaswet
  33. ‘Gasvrije nieuwbouw vanaf 1 juli 2018: wat is de wetswijziging en wat zijn de implicaties voor lopende nieuwbouwprojecten?’, geraadpleegd op: https://www.omgevingsweb.nl/nieuws/gasvrije-nieuwbouw-vanaf-1-juli-2018-wat-is-de-wetswijziging-en-wat-zijn-de-implicaties-voor-lopende-nieuwbouwprojecten/
  34. Memorie van Toelichting wetsvoorstel Energiewet, 17 december 2020, geraadpleegd op: https://www.internetconsultatie.nl/energiewet/document/6542
  35. Conceptvoorstel van wet houdende regels over energiemarkten en energiesystemen (Energiewet), 17 november 2021, geraadpleegd op: https://open.overheid.nl/documenten/ronl-fbad566b-5bfc-499c-9aad-25b433fc1fee/pdf
  36. Richtlijn 2019/944 en Verordening 2019/943
  37. ‘De Energiewet en de (juridische) gevolgen voor de energietransitie’, geraadpleegd op: https://klimaatweb.nl/nieuws/de-energiewet-en-de-juridische-gevolgen-voor-de-energietransitie/
  38. ‘De Energiewet en de (juridische) gevolgen voor de energietransitie’, geraadpleegd op: https://klimaatweb.nl/nieuws/de-energiewet-en-de-juridische-gevolgen-voor-de-energietransitie/
  39. Memorie van Toelichting wetsvoorstel Energiewet, par. 1.2., 17 december 2020, geraadpleegd op: https://www.internetconsultatie.nl/energiewet/document/6542
  40. ‘De Energiewet en de (juridische) gevolgen voor de energietransitie’, geraadpleegd op: https://klimaatweb.nl/nieuws/de-energiewet-en-de-juridische-gevolgen-voor-de-energietransitie/
 

 

 

 

 

 

 

 

SDUWijn & StaelVan DoornePWC
HVG Law LLPEvers Soerjatin
Inloggenclose