Nederland met de EU op weg naar een klimaatneutraal Europa

Tamar van de Gronden

05 juli 2023

Nederland met de EU op weg naar een klimaatneutraal Europa

Tamar van de Gronden

De Europese Unie (EU) heeft als doel om Europa het eerste klimaat neutrale continent te laten worden.¹ Klimaatverandering is een van de grootste problemen van deze tijd en wordt door de EU gezien als een “existentiële dreiging”.² Om deze dreiging tegen te gaan, is in 2019 het bekende Klimaatakkoord van Parijs gesloten.³ Hierin is vastgelegd dat de EU in 2050 volledig klimaatneutraal moet zijn. Deze klimaatwet is een van de initiatieven die is voortgekomen uit de Europese Green Deal.⁴ Dit programma moet ervoor gaan zorgen dat de EU, onder andere door het gebruik van groene energie, klimaatneutraal gaat worden. De staatsvorm van de EU is een gedecentraliseerde federale samenwerking. Hierdoor hebben de EU-lidstaten de vrijheid om bepaald beleid op hun eigen manier uit te voeren.⁵ Tegelijkertijd hebben ze ook een verplichting om de op Europees niveau opgestelde wetten na te leven. Dit betekent dat de lidstaten zich dus moeten houden aan de in de Green Deal en op andere vlakken opgestelde regels door de EU in het kader van het streven naar klimaatneutraliteit. Een onderdeel hiervan is het bewerkstelligen van duurzame energie.

Ook Nederland is als lidstaat van de Europese Unie gebonden aan deze doelstelling. Nu in de Urgenda-zaak is bepaald dat Nederland zeker nog niet voldoet aan alle klimaateisen, is de vraag of en hoe Nederland de EU-doelstelling gaat bereiken. In dit artikel staat daarom de volgende vraag centraal: “Hoe wil Nederland ervoor zorgen de Europese energiedoelstellingen van klimaatneutraliteit te behalen in 2050?” Om deze vraag te beantwoorden zullen hierna allereerst de Green Deal en andere Europese energiedoelstellingen uiteen worden gezet. Vervolgens wordt het Nederlandse beleid dat naar aanleiding van deze doelstellingen is opgesteld geanalyseerd.

Green Deal & andere Europese energiedoelstellingen

Het Green Deal programma is een middel om klimaatneutraliteit te bereiken. Dit programma bestaat uit verschillende stappen om ervoor te zorgen dat er vanaf 2050 netto geen broeikasgassen meer worden uitgestoten door Europa.⁶ Een tussenstap in dit programma is de eis dat de CO2-uitstoot van Europa in 2030 55% minder moet zijn dan in 1990.⁷ Op veel verschillende gebieden en in veel verschillende sectoren zijn er doelstellingen geformuleerd die voortkomen uit de Green Deal. Het gaat hierbij met name om het concretiseren van de doelen in wetgeving, strategieën en actieplannen.⁸ Een belangrijke focus van de Green Deal ligt op het verduurzamen van energie. Driekwart van de broeikasgasemissies binnen Europa is namelijk uit deze sector afkomstig.⁹

In artikel 194 lid 1 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie is onder andere vastgelegd dat er binnen de lidstaten sprake moet zijn van energie-efficiëntie, energiebesparing en stimulering van de ontwikkeling van nieuwe en duurzame energie en dat hierbij sprake dient te zijn van een gemeenschappelijk energiebeleid.¹⁰ In de Green Deal is dit vertaald naar de volgende Europese energiedoelstellingen: “schonere energie produceren dankzij technologisch onderzoek en innovatie en investeren in gerenoveerde, energie-efficiënte gebouwen.”¹¹ Om deze doelstellingen te bereiken wordt er vanuit de Green Deal gewerkt aan het koolstofvrij maken van het Europees energiegebruik.¹² Hiertoe wordt aan de volgende doelstellingen gewerkt: “ondersteuning van de ontwikkeling en het gebruik van schonere energiebronnen, bevordering van de integratie van energiesystemen in de EU, ontwikkeling van onderling verbonden energie-infrastructuur via EU-energiecorridors en herziening van huidige wetgeving inzake energie-efficiëntie en hernieuwbare energie.”¹³ Bij de herziening van huidige wetgeving gaat het om herziening van de richtlijnen Hernieuwbare energie, Energie-efficiëntie en Energiebelasting.

De EU-lidstaten zijn verplicht om in bovenstaande doelstellingen mee te werken. De richtlijnen vormen hierin heel concrete regels voor de lidstaten om na te leven en op die manier bij te dragen aan de verduurzaming van energie.

Wat heeft Nederland tot nu toe gedaan?

Nederland is als lidstaat van de EU ook verplicht tot het nastreven van de bovengenoemde doelstellingen en regelgeving om energie te verduurzamen en zo te streven naar klimaatneutraliteit. Zoals is besproken speelt de energiesector een grote rol in de uitstoot van broeikasgassen. In 2019 is de Nederlandse staat aansprakelijk gesteld voor haar broeikasgasuitstoot door de stichting Urgenda.¹⁴ De stichting stelde de Nederlandse staat aansprakelijk voor een onrechtmatige daad op grond van artikel 6:162 van het Burgerlijk Wetboek (BW).¹⁵ Zij vorderde dat de Staat haar broeikasgasuitstoot in 2020 met 40% – en minimaal 25% – zou hebben verminderd ten opzichte van 1990.¹⁶ Volgens Urgenda was het Nederlandse klimaatbeleid in strijd met de zorgvuldigheidsnorm uit artikel 6:162 lid 2 van het BW en artikelen 2 en 8 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM).¹⁷ Artikel 2 van het EVRM beschrijft het recht op leven en artikel 8 het recht op de eerbiediging van het privé-, familie- en gezinsleven. De Hoge Raad heeft de vordering van 25% toegewezen.¹⁸ Nu energie een belangrijke factor speelt in de uitstoot van broeikasgassen, was het voor Nederland van groot belang om dit aan te pakken om aan de vordering te kunnen voldoen. Het is de staat uiteindelijk net gelukt om aan deze opdracht te voldoen. Dit kwam echter niet zozeer door het overheidsbeleid, maar meer door externe factoren, zoals de coronacrisis, de warme winter van 2020 en het lagere gebruik van aardgas.¹⁹ Toch moet ook Nederland aan de Europese energiedoelstellingen gaan voldoen.

Wat is Nederland van plan?

De Urgenda-zaak illustreert dat de Nederlandse staat er nog niet is wat betreft het terugdringen van de broeikasgasuitstoot en het verduurzamen van haar energie. Gelukkig heeft ze wel plannen opgesteld om dit om te keren. Deze plannen zijn vastgelegd in de Nederlandse Klimaatwet.²⁰ In deze wet zijn zowel de klimaatdoelen als het beleidskader opgenomen.²¹ Het vijfjaarlijkse Klimaatplan, de tweejaarlijkse Voortgangsrapportage en de jaarlijkse Klimaatnota moeten ervoor zorgen dat de overheid voldoende wordt gestimuleerd in en gecontroleerd wordt op het aanpakken van klimaatverandering. Het huidige Klimaatplan bevat de hoofdlijnen van het beleid om de doelstellingen te halen en een aantal wetenschappelijke beschouwingen.²²

Deze Klimaatwet gaat, uiteraard en gelukkig, ook in op de verduurzaming van energie. In artikel 3 van de wet wordt vastgesteld dat het stimuleren van hernieuwbare energie en energiebesparing onderdeel moet zijn van het Klimaatplan.²³ Artikel 6 staat in het teken van de klimaat- en energieverkenning. Hierin wordt bepaald dat er jaarlijks een rapport moet worden uitgebracht door het Planbureau voor de Leefomgeving met betrekking tot klimaat en energie waarin de broeikasgasemissies worden besproken.²⁴

Energie wordt dus ook door de Nederlandse overheid als een belangrijke factor gezien in de broeikasgastuitstoot. Toch volgen uit de Klimaatwet vooral doelstellingen over de verduurzaming van deze energie en nog geen heel concrete plannen om deze doelstellingen te bereiken. Deze plannen worden concreter op het gebied van het stimuleren van burgers en private partijen tot aan het gebruik van duurzame energie. De huidige regering heeft in haar coalitieakkoord afgesproken om burgers actief te betrekken bij het klimaatbeleid.²⁵ Zo wordt er geprobeerd om burgers bewust te maken om duurzaam om te gaan met energie en om duurzamere bronnen van energie te gebruiken. Daarnaast worden energiebedrijven gestimuleerd om te innoveren en verduurzamen.²⁶

Conclusie

Nederland is als lidstaat van de EU verplicht om de Europese energiedoelstellingen, die voortkomen uit de Green Deal, na te leven. In dit artikel is onderzocht op welke manier de Nederlandse staat dat wil bereiken. Concreet moeten er schonere energiebronnen komen en moeten de Europese energierichtlijnen worden nageleefd. Na de Urgenda-zaak is duidelijk geworden dat Nederland nog niet voldoende doet op het gebied van het terugdringen van de broeikasgasuitstoot. Het lijkt er wel op dat de staat van plan is om het beleid hieromtrent te veranderen. Hiertoe is de Klimaatwet tot stand gekomen, waarin onder andere energiedoelstellingen zijn vastgelegd. In deze wet komen nog niet heel concrete actiepunten naar voren die ertoe zullen leiden dat de doelstellingen worden behaald. Uit ander beleid blijkt wel dat de overheid hiermee bezig is, met name op het gebied van het stimuleren van burgers en private partijen. De overheid doet haar best om burgers bewuster te maken en om te investeren in grote duurzaamheidsprojecten. Of dit uiteindelijk genoeg zal zijn moet natuurlijk nog blijken, maar er is in ieder geval een begin. Is dit begin goed genoeg en dus het halve werk? Of krijgen we binnenkort volume twee van Urgenda vs. de staat in de rechtbank?

Literatuurlijst

EUR-Lex, ‘Samenvattingen van de EU-wetgeving. Energie’, geraadpleegd via: https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/energy.html?root_default=SUM_1_CODED%3D18&locale=nl https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/energy.html?root_default=SUM_1_CODED%3D18&locale=nl.
Overweging 1 Europese Klimaatwet.
Europees Parlement, ‘De EU en het klimaatakkoord vna Parijs: het streven naar klimaatneutraliteit’, 2 juli 2021, geraadpleegd via: https://www.europarl.europa.eu/news/nl/headlines/society/20191115STO66603/eu-en-het-klimaatakkoord-klimaatneutraliteit?at_campaign=20234-Green&at_medium=Google_Ads&at_platform=Search&at_creation=DSA&at_goal=TR_G&at_audience=&at_topic=Climate_policies&gclid=CjwKCAjwvJyjBhApEiwAWz2nLZeU4n-zz-nja9aKFdq77zCI0RWb_aBKv1GA__pdAmB72_KP19idSBoCTYQQAvD_BwE.
Europa Nu, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.europa-nu.nl/id/vl4ck66fcsz7/europese_green_deal.
Europa Nu, ‘Europese Unie (EU)’, geraadpleegd via: https://www.europa-nu.nl/id/vg8wpxh23yz5/europese_unie_eu?ksel=n3.
Overweging 2 Europese Klimaatwet.
Europa Nu, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.europa-nu.nl/id/vl4ck66fcsz7/europese_green_deal.
Europese Raad & Raad van de Europese Unie, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/#:~:text=De%20Europese%20Green%20Deal%20is,een%20moderne%20en%20concurrerende%20economie.
Europese Raad & Raad van de Europese Unie, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/#:~:text=De%20Europese%20Green%20Deal%20is,een%20moderne%20en%20concurrerende%20economie.
Artikel 194 Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie.
EUR-Lex, ‘Samenvattingen van de EU-wetgeving. Energie’, geraadpleegd via: https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/energy.html?root_default=SUM_1_CODED%3D18&locale=nl https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/energy.html?root_default=SUM_1_CODED%3D18&locale=nl.
Europese Raad & Raad van de Europese Unie, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/#:~:text=De%20Europese%20Green%20Deal%20is,een%20moderne%20en%20concurrerende%20economie.
Europese Raad & Raad van de Europese Unie, ‘Europese Green Deal’, geraadpleegd via: https://www.consilium.europa.eu/nl/policies/green-deal/#:~:text=De%20Europese%20Green%20Deal%20is,een%20moderne%20en%20concurrerende%20economie.
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, NJ 2020/41 (Urgenda).
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, NJ 2020/41 (Urgenda), r.o. 2.2.2.
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, NJ 2020/41 (Urgenda), r.o. 2.2.1.
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, NJ 2020/41 (Urgenda), r.o. 2.2.2.
HR 20 december 2019, ECLI:NL:HR:2019:2006, NJ 2020/41 (Urgenda), r.o. 2.3.2.
NOS Nieuws, ‘Klimaatdoel in Urgenda-vonnis definitief gehaald’, NOS Nieuws 9 februari 2022, geraadpleegd via: https://nos.nl/artikel/2416400-klimaatdoel-in-urgenda-vonnis-definitief-gehaald.
Artikel 2 Nederlandse Klimaatwet.
Rijksoverheid, ‘Klimaatverandering. Klimaatbeleid’, geraadpleegd via: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/klimaatbeleid.
Rijksoverheid, ‘Klimaatverandering. Klimaatbeleid’, geraadpleegd via: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/klimaatbeleid.
Artikel 3 Nederlandse Klimaatwet.
Artikel 6 Nederlandse Klimaatwet.
Rijksoverheid, ‘Klimaatverandering. Klimaatbeleid’, geraadpleegd via: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering/klimaatbeleid.
Rijksoverheid, ‘Duurzame energie. Rijksoverheid stimuleert duurzame energie’, geraadpleegd via: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-energie/meer-duurzame-energie-in-de-toekomst.

Afbeeldingen