‘Why must I feel pain or depression?’

'Vēnī, vīdī, vīcī.’ ‘Ceterum censeo Carthaginem esse delendam.’ ‘Homo, homini lupus est.’ Het zijn gevleugelde uitspraken, de één wat ouder dan de ander, maar allen raken ze aan dezelfde onvermijdelijke waarheid: conflict is al sinds mensenheugenis een kernonderdeel van ons bestaan. Het is een onvermijdelijk fenomeen in iedere vorm van samenzijn. Conflict hoort er helemaal bij!

Bij toeval zijn deze drie uitspraken afkomstig van personen die veel in de melk te brokkelen hadden bij de totstandkoming van ons huidige rechtssysteem. ‘Vēnī, vīdī, vīcī’ is een uitspraak van Julius Caesar, de grote Dictator van het Romeinse Rijk.^[1] De tweede quote wordt vaak gezegd het vaste besluit van redes van senator Cato te zijn: ‘overigens ben ik van mening dat Carthago vernietigd moet worden.’ Cato was bevelhebber in het Romeinse leger.^[2]

De tendens van conflictueus intermenselijk contact uit de klassieke oudheid die hierboven is aangehaald, wordt trouwens keurig vertolkt door de apostel Paulus in de Bijbel waarin wordt geschreven: “Gelijk geschreven is: er is niemand rechtvaardig, ook niet een. Er is niemand, die verstandig is. Er is niemand, die God zoekt. Allen zijn zij afgeweken, tezamen zijn zij onnut geworden. Er is niemand, die goed doet, er is ook niet tot een toe. Hun keel is een geopend graf; met hun tongen plegen zij bedrog. Slangenvenijn is onder hun lippen. Welker mond vol is van vervloeking en bitterheid; Hun voeten zijn snel om bloed te vergieten. Vernieling en ellendigheid is op hun wegen. En de weg des vredes hebben zij niet gekend. Er is geen vreze Gods voor hun ogen.”^[3]

Eigenlijk slaat de apostel Paulus met die tekst opnieuw de spijker op de kop. p; De mens is niet fraai. Bedrog, vervloeking en bloedvergieten. Dat zijn termen die bij Paulus hebben voorgezeten toen hij de pen in het vitriool doopte. En dat gedachtegoed is ook thans nog niet uitgeroeid, ondanks de goede bedoelingen van Rutger Bregman, die het 2000 jaar na dato dapper tegen Paulus opnam.^[4]

Waarom een Romeinse inleiding? De Romeinse beschaving heeft de grondslag gevormd voor de staatsinrichting van vrijwel de rechtsstelsels van de gehele Westerse wereld.^[5] Recht is in essentie bedoeld om conflict te beëindigen. En daar is het dan: de verbondenheid tussen recht en conflict. Dat de mens, de mens een wolf is wordt herhaald door Thomas Hobbesen hij legt dit idee ten grondslag aan het sociaal contract, wat tot heden een kernelement van het staatsrecht vormt.^[6]

Dit is niet de plaats om een betoog te houden over de reikwijdte van het recht, of over alle mogelijke manieren waarop conflict kan ontstaan. Maar toen ik het onderwerp ‘conflict’ voorgeschoteld kreeg om een zwanenzang over te schrijven, dacht ik: ‘Wwelk conflict is nu ooit niet juridisch? Arbeidsconflicten?’? Juridisch. Het conflict in het Midden-Oosten? Ook juridisch. Het conflict tussen Apple en de Europese Commissie? Extreem juridisch. Maar ook de lezer van dit artikel zal zichzelf er weleens op betrapt hebben dat hij in conflict is met zichzelf. Het één willen en het ander doen. Het een denken en het ander voelen. Ongelukkigheid in het algemeen. Dat is het domein dat niet door het recht bestreken lijkt te zijn. Conflict met de eigen persoon is een type probleem dat het recht typisch niet regelt. Voor aansprakelijkheid in een conflict, heb je ten minste twee personen nodig.^[7]

Een man uit India was ook ongelukkig. Toch is hij erin geslaagd om zijn ongeluk te juridiseren: De 27-jarige Raphael Samuel klaagt zijn ouders aan omdat ze hem zonder zijn toestemming op de wereld hebben gezet.^[8] De aansprakelijkheid heeft hij als volgt ingericht. Omdat consent om geboren te worden, niet vooraf kan worden gegeven, stelt hij zijn ouders aansprakelijk voor levenslang levensonderhoud.^[9] In een interview gaat Raphael verder: “Isn’t forcing a child into this world and then forcing it to have a career kidnapping and slavery?”^[10] De inhoudelijke behandeling van de zaak is nog niet aangevangen, maar de moeder van de eiser heeft al aangegeven: ‘Mocht het daadwerkelijk tot een zaak komen, dan accepteer ik mijn straf.’^[11] En misschien is het daarom wel niet tot een zaak gekomen (tot nu toe). Als de moeder zich erbij neerlegt, verdwijnt het conflict.